DE KOMME (SECRETENKOFFER; KALMTHOUT)

Wetten en reglementen

De Franken hadden de gewoonte om jaarlijks over hun wetten te vergaderen. Deze wetten waren ontstaan uit oude gebruiken en gewoonten. Onze voorouders hielden dit gebruik lang na de Franken vol. Op regelmatige tijdstippen werd vergaderd over de wetten en reglementen, die door de dorpelingen waren vastgesteld, om deze te herzien, volledig te maken en de overtreders te straffen. Een dergelijke vergadering werd ”voogdgeding” genoemd. De wetten en reglementen werden ”keuren” genoemd. Deze werden opgesteld in het ”keurboek”. Het keurboek werd bewaard in de ”komme”. Het keurboek van de Heerlijkheid Essen, Kalmthout en Huijbergen bestond uit drie delen:

• Deel I behelsde de ”Oude Costumen, Usantiën ende Landrechten.”
• Deel II behandelde de ”Ordonnantiën, Conditiën en de keuren van Huibergen.”
• Deel III bevatte enkele afzonderlijke hoofdstukken, t.w. ”Eenen brief van messen te trecken - Eenen brief roerende van Lakenhalle - id. van Wisselcramen - Sommige privilegiën aengaende den poorteren van Bergen met sekere confirmatiën.”

Verder wass er geen logische indeling in het keurboek te ontdekken. Het wass eerder een politiereglement gegroeid uit de ervaring en een samenraapsel van boetstraffelijke bepalingen. Een opsomming van een aantal bepalingen uit het keurboek :

• Zieke schapen laat men niet op de vroente (gemeenschappelijke weide) of op de heide.
• Men moet de dieren van andermans eigendom afhouden.
• Niemand mag graszoden steken op de straat of er putten maken.
• Hengsten moeten aan den toom geleid worden.
• De beesten moeten vergezeld zijn van een herder, die achter de kudde loopt.
• Men mag zich, zonder toelating, niet over andermans grond verplaatsen en er ook niet met dieren over stouwen.
• Men mag geen eikels afslaan of afschudden.
• Zwijnen moeten gemerkt en geringd zijn om het wroeten te beletten.
• Eenieder moet de straat onderhouden en opmaken voor zover deze aan zijn erf paalt.
• Men moet steeds het ”akkerveken” (draaiboom) achter zich sluiten en in goeden staat houden.
• In Mei moeten de beken en waterlopen schoongemaakt worden.
• Imkers van buiten de heerlijkheid betalen om hun korven op de heibloemen te mogen zetten.
• Maten en gewichten moeten geijkt zijn. Keurmeesters controleren of de maten en gewichten nog beantwoorden aan de officiële ijking.
• Voor droge waren gebruikt men de maat van Breda, voor natte waren en gewichten de Antwerpse maat.
• Ten tijde van besmettelijke ziekten moeten bepaalde maatregelen getroffen worden, enz. enz.
• Ordeverstoring, nachtlawaai e.a. ”quade leelijcke feyten” worden beteugeld.
• Eigendom van weduwen, wezen en zwakzinnigen wordt extra beschermd. De beëdigde voogden en curatoren mogen niets vervreemden zonder voorafgaand vonnis en kerkgebod. Jaarlijks dienen zij hun rekening voor te leggen. Bij wanbetaling mag de meier de boedel in beslag nemen tot voldoening van de schuld. Als ze de toegang weigeren, zal de schout de deur forceren en koopdag laten houden. Is de schout niet beschikbaar, dan mogen goederen en beesten buitenshuis worden aangeslagen.
• Er geldt een strikt verbod op jacht en visvangst op de vroente.
• Vee laten weiden in de duinen of langs de straten is strafbaar.
• Paarden op de openbare weg zijn altijd ingespannen.
• Tussen zonsondergang en -opgang mag geen huisdier het erf verlaten.
• Overtredingen van kinderen en dienstboden worden verhaald op de ouders en meesters.
• Straten, grachten, bruggen en heiningen moeten na inspectie in drie werkdagen geruimd of hersteld zijn.
• Gevonden voorwerpen en verdoolde beesten worden gebracht naar de meier, die er verder verantwoordelijk voor is en ze mag uitbesteden. Drie zondagen na een wordt bij kerkgebod geïnformeerd naar de eigenaar, die ze binnen die tijd mag komen ophalen na betaling van onderhoud en gerechtskosten. Indien niemand opdaagt, worden de dieren verkocht na aftrek van dezelfde kosten. Gaan ze voor een hogere prijs weg dan is dat mooi meegenomen; zijn ze minder waard, ”soo mach die meijer dat aen sijn been knoopen.”

Iedereen was verplicht de bepalingen van het keurboek na te leven met het oog op de goede orde en de rust in het dorp. Deed men dat niet dan riskeerde men soms strenge straffen of geldboetes.

De Komme

Naast de algemene regels over het opstellen van de rekeningen en dergelijken waren er ook regels omtrent het bewaren van de gelden en het keurboek: ”Dat de Rekeninghen behoorelyck gedaen ende gesloten, sullen worden gestelt in de komme van de Kercke, alwaer oock de overige penningen van de sloten sullen moeten gebrogt worden tusschen de veerthien dagen naer dat de Rekeninghen geschiedt sijn.” Naast de gelden, het keurboek en de gemeentelijke archieven moesten er ook volgens een ordonnantie van de Bisschop van Antwerpen de Manuaelboeken van de H. Geesttafel erin bewaard worden. De ”Komme” van de Heerlijkheid Essen, Kalmthout en Huijbergen werd bewaard in een hok onder de kerktoren. Dit hok werd door de inwoners van Kalmthout ook wel ”de kom” genoemd. De ”komme” wordt nog steeds bewaard op het archief van Kalmthout. Het is een grote zware ijzeren koffer, een ingenieus staaltje smeedkunst uit de 17de eeuw met deksel dat voorzien is met een ingewikkeld sluitwerk. Het beslaat heel de onderkant van het deksel met tientallen stangen en springveren en drie geheime sloten. Het is een vernuftig mechanisme want met één draai van den grote sleutel springen er tien schieters tegelijk uit om de koffer te sluiten. Aan de buitenkant zijn er nog twee hangsels voorzien tot het aanbrengen van hangsloten. Er bestonden destijds drie verschillende sleutels. Eén daarvan was in het bezit van de secretaris van Kalmthout. De twee anderen waren toevertrouwd aan de schepen van Essen en een collega van Huijbergen. Deze drie personen moesten alle drie aanwezig zijn alvorens de koffer geopend kon worden. De buitenwanden vertonen nog duidelijk sporen van kunstschilderwerk als bomen, bloemen en andere onderdelen van landschappen. De stukken die men in de koffer aantrof behoorden ongetwijfeld tot de dorpskeuren, het wetboek van de gemeente. De oudste artikelen dateren van vóór 1441, de jongste van 1654.

Bron: Kon. Heemkundige Kring Essen, De Spycker, 1984, nummer 1 en 2
         Kon. Heemkundige Kring Essen, De Spycker, 1989, Jaarboek 1989
         Koninklijke Heemkunde Kring Kalmthout, Calmpthoutania, 1980, nummer 1
         Jos Vorsselmans, Kalmthout door de eeuwen heen; 1944